Read this story in English. This story was translated by the volunteer team at Viet Fact Check, a project that empowers Vietnamese Americans with fact-checked, source-verified analysis and rebuttals in English and Vietnamese to combat misinformation.
Đầu năm nay, một người bạn của tôi, một người Mỹ gốc Việt của thế hệ thứ hai, nói với tôi rằng cô ấy không còn nói chuyện với mẹ của mình được nữa. Cô càng ngày càng cảm thấy thất vọng vì mẹ, một người Việt Nam di cư sang đất Mỹ, liên tục đưa ra những giả thuyết để ủng hộ cho ông Trump và có những quan điểm phân biệt về chủng tộc đối với những người di cư.
Từ lâu, chính trị và các vấn đề xã hội đã gây ra nhiều rạn nứt giữa những người thân thuộc ở trong nhiều thế hệ. Cho dù đó là về cựu tổng thống Donald Trump, phong trào Black Lives Matter hay cuộc chiến Israel-Hamas, tình trạng bất hòa trong gia đình càng ngày càng trầm trọng hơn, đôi khi chỉ vì mỗi người đều có một cách khác nhau để thu thập tin tức trên mạng lưới toàn cầu.
Languages of Misinformation
Gặp Bà Nội/Bà Ngoại Việt Nam Chiến Đấu Chống Tin Tức Không Đúng, Mỗi Lần Một Video trên YouTube
“Tôi nghĩ rằng người Việt ở Hoa Kỳ không có nhận được đầy đủ tin tức đáng tin cậy. Và tôi không biết làm sao để giúp họ có được tin tức đáng tin cậy, ngoại trừ bằng cách làm hết sức mình qua video”.
Theo các nhà nghiên cứu tại Đại học Washington và Đại học Duke, mối bất hòa này đã ảnh hưởng rất nặng đối với những gia đình gốc Việt định cư ở Mỹ vì những tin tức không đúng đang lan tràn ở khắp nơi.
Đầu năm nay, The Markup viết về cộng đồng người Việt Nam đang cư trú ở Mỹ mà những tin tức của họ chưa được những cơ quan truyền thông chính thống đáp ứng. Nhiều người trong cộng đồng đã quay sang YouTube hoặc Facebook để xem tin tức, và kết quả là họ thường xem những bản phiên dịch của các chương trình cực hữu như Breitbart và Newsmax.
Đây là một phần trong loạt bài của chúng tôi, The Markup đã nói chuyện với cộng đồng người Việt ở vùng Vịnh San Francisco về cách thức và nơi họ thu thập tin tức. Chúng tôi cũng đã có tham khảo ý kiến với những chuyên gia về những tin tức không đúng — kể cả những người chú trọng đến cộng đồng Á Châu — để hiểu chúng ta có thể làm gì để giúp cho người thân nhận ra đâu là những tin tức sai lầm và tìm nguồn tin tức khác đúng và hay hơn trên mạng lưới toàn cầu.
Sau đây là một vài đề nghị đối với những người Mỹ của thế hệ thứ hai, nhưng cũng có thể sẽ hữu ích đối với những ai muốn cuộc đối thoại về tin tức không đúng để có thể mang lại kết quả tốt hơn cho người thân của mình.
1. Đừng tranh cãi chuyện chính trị. Mà hãy nói về những tin tức không đúng.
Quý vị có thể đang rất muốn tranh luận về một tin tức không đúng mà người thân của quý vị đang khuếch đại, nhưng theo nhiều nghiên cứu đã cho thấy rằng sự tranh cãi về những vấn đề chính trị sẽ không có ích lợi gì mấy, mà tốt hơn là qúy vị nên giúp cho bạn bè và người thân trong gia đình để họ hiểu rõ hơn sự ảnh hưởng của những tin tức không đúng và những loại người nào có thể lợi dụng rồi dùng nó để nhắm vào một cộng đồng nào đó.
Theo báo cáo của năm 2022 của Asian American Disinformation Table cho thấy những người gốc Á-Châu ở Mỹ là nhóm cử tri có ảnh hưởng khá lớn đến với kết quả bầu cử ở các tiểu bang chưa rõ lập trường. Nick Nguyen, là một người tình nguyện của tổ chức vô vụ lợi là Viet Fact Check, đã đề nghị khi gặp một người trong gia đình dễ bị những tin tức không đúng gây ảnh hưởng, quý vị có thể giải thích cho họ biết rằng những tin tức đó được dùng như thế nào để gây bất ổn cho nội bộ nước Mỹ, và rất nhiều những tin tức không đúng khác nhằm để tạo ra mối bất hòa giữa những sắc tộc, thật ra đó là do các nước như Nga đã gieo mầm.
Ông Nguyen nói nhiều người Việt đến Mỹ với tư cách là dân tị nạn hoặc là tị nạn chính trị, có thế giúp họ hiểu được vai trò của những cơ quan nhà nước trong việc kích động mối bất hòa ở Mỹ có thể khiến họ liên quan tới những vấn đề lớn hơn và từ đó, họ sẽ muốn tìm hiểu nhiều hơn về những tin tức không đúng.
2. Dùng phép ẩn dụ (chẳng hạn như, thực phẩm) để giải thích những kỹ thuật truyền thông trên mạng lưới toàn cầu.
Nhiều người di cư đã nhận được rất nhiều tin tức từ mạng lưới xã hội. Một số người trong cộng đồng gốc Việt đã nói với The Markup rằng sau khi họ xem một video trên YouTube, họ sẽ tiếp tục xem những video khác do YouTube đề nghị. Những nhà nghiên cứu cũng đã tin rằng, những đề nghị đó đóng một vai trò khá lớn trong cách mà nhiều người đang thu thập tin tức, và những đề nghị đó có thể khiến cho người ta rơi vào một tình trạng phe phái quá mức.
Một điều có thể hữu ích là giải thích cho bạn bè và gia đình rằng, mạng lưới xã hội thường đề nghị những video nào có thể gây ra phản ứng quá mạnh, và điều quan trọng là phải xem nhiều cơ quan truyền thông khác nhau, rất giống như việc mình đang muốn cân bằng sự ăn uống của mình vậy.
Khi nói chuyện với những cộng đồng người Việt ở vùng Vịnh San Francisco, tôi dùng thực phẩm để giải thích: nếu như người ta chỉ tiêu thụ số lượng tin tức mà họ đã thích — hoặc chỉ ăn những món tráng miệng như những tấm hình ở bên dưới, như là chè ba màu — thì họ sẽ không thể có những tin tức nào khác để có thể giúp cho họ dẫn đến sự quyết định có lợi nhất cho mình. Chọn tin tức ít giật gân hoặc ít cực đoan hơn — tương tự như ăn một bữa có rau và chất đạm — sẽ giúp cho người Việt có quyết định sáng suốt hơn về nhiều mặt trong cuộc sống của họ.
3. Lập danh sách các cơ quan truyền thông mà họ tin tưởng
Hãy lập ra một danh sách của những cơ quan truyền thông và những tổ chức mà quý vị đã xem xét và tin tưởng, vì nó sẽ giúp cho quý vị cảm thấy rằng mình đã chuẩn bị kỹ càng và ít bị choáng ngợp trong biển tin tức. Charlotte Maher, nhà báo và biên tập viên mạng xã hội của Bellingcat, nói với The Markup rằng điều quan trọng là tất cả phải hiểu nguồn tin để hiểu rõ hơn bản tin của họ cũng như cách họ giải quyết sai sót trong báo cáo của mình. Quý vị có thể giúp người thân của mình bằng cách cùng nhau tìm các nguồn tin đúng hơn. Ví dụ: nếu như một người nào đó trong gia đình chỉ xem YouTube, thì hãy đề nghị họ xem thêm những chương trình của các tổ chức khác có uy tín hơn, chẳng hạn như chương trình tiếng Việt của Voice of America.
Người di trú cũng có những khó khăn riêng của họ: đó gọi là hàng rào ngôn ngữ. Nhiều người di trú xem tin tức nói về Hoa Kỳ từ nước ngoài cũng vì nó dùng tiếng mẹ đẻ của họ. Họ gần như không thể nào tìm thấy những tin tức ở địa phương đáng tin cậy trong ngôn ngữ của họ. Hãy giúp người thân tìm và xem các tổ chức chính thống có uy tín hơn và lâu đời hơn cũng phát hành bằng ngôn ngữ của họ. Đối với cộng đồng gốc Việt, quý vị có thể xem BBC hoặc Người Việt, một trong những tờ báo tiếng Việt lâu đời nhất và cũng đã được xuất bản ở bên Mỹ.
4. Dùng kỹ thuật tối tân để vượt qua hàng rào ngôn ngữ
Nếu như tiếng Anh của người thân còn hạn chế, thì quý vị có thể giúp họ gắn những nhu liệu hoặc dùng Google Translate ngay trên điện thoại của họ. Dụng cụ đó tuy không chính xác nhưng nó có thể dịch bất cứ một văn bản nào ngay sau khi được chuyển vào đó hoặc chụp ảnh bằng máy hình của điện thoại. Nếu người thân hay bạn bè của quý vị dùng máy điện toán để xem tin tức, thì quý vị có thể gắn Google Translate cho họ (trên Chrome và Firefox). Mặc dù, những bản phiên dịch không được hoàn hảo 100%, nhưng ít ra nó cũng có thể giúp cho người thân của quý vị hiểu được những tin tức quan trọng ở địa phương khi họ cần đến.
5. Tìm các tổ chức vô vụ lợi có những tin tức mà họ cần
Một số người trong cộng đồng gốc Việt mà tôi đã nói chuyện qua, họ đã kể cho The Markup rằng họ cần thêm nhiều tin tức về chăm sóc sức khỏe và những chương trình của chính phủ. Nếu quý vị nghe từ người thân như thế, thì quý vị có thể tìm những tin tức về những tổ chức vô vụ lợi ở địa phương để có thể phục vụ cho cộng đồng của mình. Chẳng hạn như, Vietnamese American Community Center of the East Bay và Asian Health Services, cả hai nơi này đều có đặt trụ sở tại Oakland, và sẵn sàng phục vụ cho cộng đồng gốc Việt ở vùng Vịnh San Francisco. Nếu quý vị đến thăm gia đình vào những dịp lễ, quý vị có thể nghĩ đến việc mua tặng cho họ những bản tin của một tổ chức địa phương nơi có những bài báo hay bản tin đứng đắn về những vấn đề và chính trị tại địa phương.
Những nguồn tin tức khác
Những đề nghị nêu trên lần đầu tiên được đưa ra trong buổi nói chuyện từ 70 đến 80 người gốc Việt mà The Markup đã phỏng vấn cho bài viết này về những tin tức không đúng. Nếu quý vị muốn dùng tài liệu trong khung cảnh của một buổi nói chuyện hoặc chỉ trình bày một số hình ảnh cho gia đình mình, thì quý vị có thể tìm thấy nó ở địa chỉ dưới đây:
